Charakterystyka ruchu turystycznego.
Większość obszaru powiatu opatowskiego doskonale nadaje się do uprawiana turystyki tak pieszej, jak i rowerowej. Głównym animatorem tej formy rekreacji i wypoczynku jest BORT - PTTK Oddział Opatów - organizator wycieczek po zabytkach Opatowa i okolicy. (Opatów, pl. Obrońców Pokoju 18, tel. (0-15) 868 27 79). Sam zaś Opatów stanowi znakomitą bazę noclegową zarówno dla udających się w Góry Świętokrzyskie (około 30 km), jak i do Sandomierza i Baranowa Sandomierskiego (około 80 km).
Kierunki rozwoju turystyki w powiecie:
-
Promocja powstających gospodarstw agroturystycznych
- Organizacja punktu informacji turystycznej
- Organizacja ścieżek zdrowia, ścieżek rowerowych we wspólpracy z gminami
- Promocja idei wypoczynku na świeżym powietrzu „Weekend za miastem” Pomysł budowy parku rozrywki rodzinnej
Charakterystyka obiektów zabytkowych na terenie powiatu.
Miasto i Gmina Opatów
Gminą i miastem, od którego proponujemy zacząć penetracje turystyczne jest Opatów - stolica powiatu opatowskiego.
Na czoło budowli Opatowa wysuwa się imponująca romańska kolegiata p.w. Św.Marcina z XII wieku. Jest to jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce. W kolegiacie zachowały się: cenne polichromie barokowe przedstawiające wielkie sceny bitewne „ku pokrzepieniu serc”: Psie Pole, Grunwald, Odsiecz Wiedeńska – słynny „Lament Opatowski„ z XVI w. – arcydzieło sztuki odlewniczej i rzeźbiarskiej renesansowy obraz włoskiego malarza Timoteo Vitti „Matka Boska z dzieciątkiem i Św. Janem” „Przywilej Opatowski” – nadany Kolegiacie przez kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, przyznający jej dziesięciny z dóbr opatowskich.
Interesującym zabytkiem jest późnobarokowy zespół klasztorny o.o. Bernardynów stojący na miejscu dawnego kościoła opatowskiego, wzniesionego podobno już w 1040 roku, kiedy osada nazywała się Żmigród. Wśród licznych elementów rokokowego wyposażenia dziełem klasy najwyższej jest ołtarz główny wykonany w latach 1770–75 przez Macieja Polejowskiego, jednego z dekoratorów słynnej katedry lwowskiej, twórcy rzeźb w katedrze sandomierskiej.
Wielką atrakcją turystyczną są podziemia opatowskie udostępnione do zwiedzania w 1984 roku. Są one unikatowym przykładem architektury podziemnej. Pierwsze komory kupieckie powstały na początku XIV w. prawdopodobnie w okresie świetności miasta. Długość trasy wynosi ok. 400 m i składa się na nią ok. 50 łukowo sklepionych komór. Trasa znajduje się na głębokości 12 m. Zagadkę stanowi budynek, który powszechnie uważa się za Ratusz, czyli siedzibę władz (dziś Urząd Miasta i Gminy) Przypuszcza się, że powstał na przełomie XVI i XVII wieku. Niezwykle interesującym szczegółem są arkadowo – filarowe podcienia.
Na turystycznej trasie po Opatowie znajduje się również renesansowa Brama Warszawska. To jedyna jaka ocalała. W dawnych czasach, bowiem Opatowa broniły 4 bramy – była jeszcze Krakowska, Sandomierska i Lubelska.
W Opatowie oprócz wspomnianych już zabytków znajduje się pomnik Leszka Czarnego – któremu to królowi przypisuje się nadanie praw miejskich Opatowowi.
W okresie Powstania Styczniowego Opatowszczyzna była terenem wielu walk powstańczych. 21 lutego 1864 roku w czasie bitwy ranny został dowódca major „Topór” Zwierzdowski. Dostał się do niewoli i został stracony na rynku w Opatowie. Obecnie znajduje się w tym miejscu pomnik dowódcy „Topora”.
O czynach powołanej w 1940 roku zbrojnej organizacji chłopskiej przypomina pomnik Batalionów Chłopskich.
Nauczycielom, narażającym swe życie tajnym nauczaniem, poświęcony jest obelisk przed Liceum Ogólnokształcącym.
O uwolnieniu kilkudziesięciu więźniów przez „Jędrusiów” i miejscową placówkę Armii Krajowej przypomina tablica, zaś imię Stanisława Czernika – rodaka Ziemi Opatowskiej poety i prozaika - nadano miejscowej bibliotece.
W najbliższym sąsiedztwie Opatowa powstały budowle, które swoim pięknem i wartościami artystycznymi nie ustępują ani na krok zabytkom opatowskim. Jednym z nich jest zagubiony wśród pól i lasów kościół parafialny w Ptkanowie z XIII wieku. Stanowi on odosobniony przykład niezwykłego połączenia architektury sakralnej z obronną. System obronny stanowi kamienny mur z trzema basztami i trzema bastionami na narożach. W sąsiedztwie Ptkanowa leży wieś Podole z 4 hektarowym kompleksem stawów. Stanowią one znakomite warunki do rekreacji i wędkarstwa.
Niewielka wioska Tudorów, położona nad rzeczką Opatówką słynie z ruin średniowiecznego zamku rycerskiego z XVI w. z których zachowała się tylko wieża.
Wieś Strzyżowice jest starą osadą znaną już w XIV stuleciu. Najważniejszym zabytkiem jest kościół parafialny pod wezwaniem Św. Bartłomieja z 1783 roku.
Z Opatowszczyzną związanych jest wiele postaci historycznych między innymi błogosławionego Wincentego Kadłubka, który urodził się w Karwowie koło Włostowa. Lokalna tradycja wiąże z autorem „Kroniki” miejscowe źródełko, zwane „żródełkiem Kadłubka” z wodą o niezwykłych właściwościach leczniczych w chorobach oczu.
Gmina Wojciechowice
Sołectwa i wsie wchodzące w skład gminy zaliczane są do bardzo starych osiedli ludzkich. Imię Wojciecha – misjonarza w Prusach za czasów Bolesława Chrobrego, męczennika, dało asumpt nazwie nie tylko wsi ale i całej parafii, której biskup został patronem.
Murowany kościół p.w. Św. Wojciecha w Wojciechowicach z 1362 roku należy do jednych z najstarszych obiektów sakralnych w diecezji sandomierskiej. XVII wieczna kaplica, freski Wojciecha Gersona, zabytkowy cmentarz to prawdziwe perły Ziemi Opatowskiej.
W pobliżu wsi Mierzanowice podczas prowadzonych prac archeologicznych odkryto wielkie cmentarzysko z epoki brązu, czyli ok. 1700 – 1500 lat przed naszą erą. W odkrytych grobach znaleziono między innymi wyroby z wypalonej gliny z ornamentyką sznurową z krzemienia, kolczyki i dłuta z brązu oraz narzędzia i wisiorki wykonane z kłów zwierzęcych.
Jednym z najpiękniejszych zabytków w gminie jest kościół parafialny p.w. Św.Mikołaja w Gierczycach, wzmiankowany już w 1390 roku. Obecna drewniana budowla pochodzi z 1708 r.
Bidziny – słynące w minionych wiekach z „wybornego gatunku pszenicy sandomirki” były wzmiankowane w roku 1326.
Tutejszy kościół p.w. Św. Piotra i Pawła pochodzi z 1720 roku, zaś dzwon z 1652 roku. Zaledwie kilkadziesiąt lat młodsza jest interesująca kamienna figurka przydrożna przedstawiająca zakonnicę, być może Św. Kingę (z 1688r.). Jest to jedna z najstarszych wolnostojących figur sakralnych w tym terenie.
Gmina Iwaniska
Położone malowniczo przy rozwidleniu drogi prowadzącej z Opatowa do Staszowa i Rakowa były Iwaniska w czasach nowożytnych miastem. Dziś jest to miejscowość o 600 – letniej tradycji, bowiem pierwsze wzmianki o Iwaniskach pochodzą już z 1403 roku. Na skutek represji po Powstaniu Styczniowym w 1869 roku Iwaniska utraciły prawa miejskie.
Najcenniejszym zabytkiem Iwanisk jest kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny z początku XX wieku. Mieszkańcy tej miejscowości jako nieliczni w woj. świętokrzyskim pielęgnują liczne stare obyczaje, z których najbardziej znanym jest „bęben”. Otóż w każdą Wielką Sobotę tutejsi strażacy, ubrani w mundury, punktualnie o północy bębnią przy grobie Chrystusa w kościele przez około 25 minut. Następnie udają się do plebani gdzie bębnią kolejne 10 minut, a później idą się do domostw młodych panien, pod ich oknami bębnią, aż do świtu, by w pełnej gali i paradnych mundurach wziąć udział w procesji rezurekcyjnej.
Położony w odległości kilku kilometrów od Iwanisk Ujazd słynie z dzieła wyjątkowego i osobliwego, które przyciąga zainteresowanie nie tylko przeciętnego turysty ale i badaczy przeszłości, archeologów oraz historyków sztuki. Obiektem tym jest zamek „KRZYŻTOPÓR”, a właściwie jego ruiny. Wzniesiony został w latach 1631-44 przez wojewodę sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego, jako jego rezydencja. Była to ogromna budowla obronna o bardzo ciekawym układzie architektonicznym, wybudowana w oparciu o „swoisty kalendarz”. W zamku było tyle okien ile dni w roku, tyle pokoi ile tygodni, tyle sal ile miesięcy, tyle wież ile kwartałów. Nazwa zamku „ Krzyżtopór” pochodzi od emblematów umieszczonych na kamiennych płaskorzeźbach w dekoracji bramy, to jest krzyża i toporu – herbu Ossolińskich. Zniszczony i zrabowany podczas szwedzkiego „potopu”. Obecnie na zamku odbywa się szereg imprez kulturalnych, między innymi: Turniej Rycerski, Festiwal Muzyki Chrześcijańskiej, zloty młodzieży itp. Rocznie zamek odwiedza ponad 50 tysięcy turystów.
W 1687 roku znany niemiecki malarz, podróżnik i teoretyk sztuki, Joachim von Sandrart napisał „Z wielu zamków w Polsce istniejących „Krzyżtopór” jest najpiękniejszy, gdyż Rzemień bardzo warowny, Wiewiórka rozkoszna a Baranów nader piękny, Krzyżtopór jednak przewyższa je wszystkie”. Słowa te, choć wypowiedziane ponad 300 lat temu nadal zachowują swoją aktualność, a pozostałości budowli budzą zachwyt i zdumienie przybywających tu wędrowców.
Gmina Baćkowice
Gmina położona jest przy trasie Kielce – Sandomierz. Wzdłuż trasy rozciąga się obszar niezwykle malowniczego Jeleniowskiego Parku Krajobrazowego, bogaty w piesze szlaki turystyczne łączące Góry Świętokrzyskie i Wyżynę Sandomierską.
Miejscowość Baćkowice zawdzięczają ponoć swą nazwę wielkim stadom bocianów, gnieżdżących się dawniej na tym terenie. Najcenniejszym zabytkiem Baćkowic jest kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja, pochodzący z lat 1866 – 68.
Położone nieco na uboczu kilka kilometrów od głównej trasy Modliborzyce szczycą się nie tylko znakomitym kościołem p.w. Św. Benedykta z XV wieku, ale i niezwykle bogatą historią. Najważniejszym wydarzeniem, które przeszło do historii było zetknięcie się tu 11 kwietnia 1657 roku dwu armii zalewających potopem Rzeczypospolitą: wojsk szwedzkich Karola Gustawa i siedmiogrodzkiego księcia Jerzego III Rakoczego. Po hucznej biesiadzie oddziały obu władców przeprawiły się pod Zawichostem przez Wisłę.
W Gołoszycach można zobaczyć dwór z połowy XIX wieku i park z XVIII wieku ze wspaniałymi drzewami - pomnikami przyrody oraz cmentarz wojenny z I wojny światowej ( pamiątka starć wojsk austrowęgierskich i rosyjskich).
Położony u stóp Szczytniaka ( 554 m n.p.m.) Piórków jest wsią znaną Długoszowi.W czasach Stanisławowskich wraz z narodzinami polskiego przemysłu powstał tu wielki piec hutniczy. W Piórkowie istnieje kaplica p.w. Św. Stanisława biskupa, wzniesiona w 1640 roku. Na terenie gminy zachowały się również nieliczne przykłady budownictwa ludowego, jak wiatraki koźlaki(Piórków, Olszownica).
Gmina Lipnik
Położona jest na skrzyżowaniu dróg krajowych Radom – Rzeszów i Opatów – Sandomierz. Nazwa Lipnik pojawiła się po raz pierwszy w 1449 roku i pochodzi prawdopodobnie od słowa „Lipniok” – czyli las lipowy.
Do najciekawszych – z historycznego punktu widzenia miejscowości gminy należą:
Międzygórz z ruinami zamku z XVI wieku, który wzniesiony jest na płaskowyżu o stromych zboczach wrzynających się w dolinę Opatówki
Włostów z zespołem pałacowym ( dziś ruiny) rodziny Karskich z XIX wieku wraz z kilkunastohektarowym parkiem krajobrazowym i alejami dojazdowymi. Do budowy zespołu pałacowego zaangażowano wybitnych budowniczych. Wnętrza były dziełami mistrzów włoskich. Tu Stefan Żeromski pisał fragmenty „Popiołów”. Gościem Michała Karskiego był we wrześniu 1919 roku wizytator stolicy apostolskiej monsiggnore Raffi, późniejszy papież Pius XI. Fakt ten upamiętniono wybudowaniem pomnika.
Wart obejrzenia jest również wczesnogotycki kościół z XIII wieku p.w. Św. Jana Chrzciciela. Na jego południowej ścianie kościoła umieszczono zegar słoneczny z XVIII wieku.
Ublinek, ruiny dawnego zboru ariańskigo z XVI wieku.
W Opatowskiem w okresie Reformacji powstało kilkanaście zborów ariańskich.
Malice – znajduje się pomnik prof. Józefa Mikulskiego Pomorskiego – twórcy SGGW w Warszawie, dzieła rzeźbiarza Gustawa Hadyny.
Miasto i Gmina Ożarów
Położony na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych wiodących z Kielc do Lublina i z Sandomierza do Warszawy Ożarów jest drugim co do wielkości tuż po Opatowie ośrodkiem gospodarczym i handlowym powiatu. Miasto uzyskało przywilej miejski w 1569 roku od króla Zygmunta II Augusta. Zbudowane było wg planów włoskich: z centralnie umieszczonym rynkiem, równoległymi do niego ulicami i drogami wylotowymi oraz kościołem na wzgórzu.
Szczególny rozkwit miasta nastąpił od 1973 roku wraz z rozbudową cementowni - największego zakładu przemysłowego w całym regionie i Europie. Część zabytkowa miasta to kościół murowany z końca XIX w. i drewniana dzwonnica z XVIII wieku.
Wśród 39 sołectw wchodzących w skład gminy najstarsze są Gliniany (1595 r. prawa miejskie) zbudowane w miejscu wydobywania gliny. Najcenniejszą budowlą Glinian jest drewniany kościół parafialny, kryty gontem p.w. Św. Wojciecha z 1573 r.
Na cmentarzu przy kościele zwracają uwagę krzyże w stylu neogotyckim z przełomu XIX i XX wieku, pochodzące ze znanego ośrodka kamieniarskiego w Janikowie. Licznie stojące przy drogach kamienne krzyże prawdopodobnie również pochodzą z Janikowa. Będąc w Glinianach uwagę naszą zwraca charakterystyczny czworoboczny układ rynku z drewnianą studnią z 1880 roku.
Trzecim miastem w gminie zdegradowanym także do roli wsi był Janików lokowany przed 1578. Zamieszkiwało tu wielu rzemieślników – kamieniarzy ze względu na obfitość miękkiego kamienia do obróbki rzeźbiarskiej. Wśród nich była nawet grupa Włochów nadająca renesansowe piętno rzeźbie warsztatowej, której wzorce przeniknęły do sztuki ludowej i sztuki żydowskich kamieniarzy.
Do dziś można w Ożarowie podziwiać wspaniale rzeźbiarsko wykonane żydowskie stelle nagrobne z całym zestawem znaków z bogatej symboliki. Żydowski cmentarz w Ożarowie jest jednym z najlepiej zachowanych w województwie świętokrzyskim.
Kolejnym ośrodkiem, który z biegiem wieków utracił prawa miejskie to Lasocin. O świetności wsi świadczy jedynie układ urbanistyczny, którego ośrodkiem jest kwadratowy rynek z ulicami w narożnikach. W Lasocinie zachowało się kilka oryginalnych starych chałup z końca ubiegłego stulecia. Większość z nich kryta słomą, reprezentuje charakterystyczny dla tego regionu typ budownictwa ludowego.
W Śmiłowie podziwiać można piękny dworek z końca XVIII wieku z oficyną i częściowo zachowanym parkiem krajobrazowym. Ciekawostką jest, że dworek orientowany był na godzinę jedenastą, to znaczy, że promień słońca punktualnie o godzinie jedenastej przechodził przez sień. Ten staropolski zwyczaj orientowania dworów na tę właśnie godzinę podyktowany był względem praktycznym. Dawał on, bowiem możliwość dobrego oświetlenia wszystkich pomieszczeń w ciągu dnia. Wokół dworku zachowały się okazy starych lip i fragmenty alejek spacerowych.
Gmina Tarłów
Gmina Tarłów jest najdalej na północny wschód wysuniętą gminą w powiecie opatowskim. Tarłów założony w 1550 roku przez Andrzeja Tarłę był miastem do końca XVIII wieku. Kościół parafialny p.w. Św. Trójcy jest jedną z najosobliwszych budowli polskiego baroku z połowy XVII wieku. Znawca sztuki polskiego baroku, Marian Karpowicz pisał: „Kościół w prowincjonalnym Tarłowie to jedna wielka niesłychana niespodzianka, fantastyczna jak sen, kolorowa przygoda. Wnętrze dekorowane jest najwytworniejszymi sztukateriami w Polsce, zwłaszcza dekoracja sklepienia prezbiterium – anioły wśród wici roślinnych – osiąga tu poziom światowy.”
W przeszłości okolice Tarłowa jak i w samym Tarłowie zamieszkiwała dość liczna społeczność żydowska. Żydzi mieli tu swoją synagogę i kirkut (cmentarz). W zachodniej części Tarłowa znajdują się ruiny kamiennej bożnicy z XVIII wieku. W 1915 roku rozegrała się tu walka o „redutę tarłowską”, którą upamiętnia pomnik – Mogiła Poległych Legionistów znajdujący się na cmentarzu w Tarłowie. Będąc w tutejszej okolicy warto pojechać pasem wzdłuż Wisły. Wody opadowe wyżłobiły tu głębokie malownicze jary, zwłaszcza w okolicy od Leśnych Chałup do Słupi Nadbrzeżnej. W Wólce Tarłowskiej znajduje się pamiątkowy obelisk i tablica poświęcona pobytowi Józefa Piłsudskiego – twórcy i dowódcy I Brygady Legionów Polskich.
Gmina Sadowie
Gmina Sadowie położona jest wzdłuż trasy Opatów - Radom. Do najbardziej znanych miejscowości w gminie należą Grocholice nazywane od wieków „Wszechświętymi”, między innymi z racji faktu, iż była to niegdyś wieś kościelna, a także od patronów tutejszego kościoła parafialnego tj: „Wszystkich Świętych”. Gotycki kościół pochodzi z XV wieku. Na terenie wsi zachowały się resztki zespołu dworskiego z drugiej połowy XIX wieku. W jednym z istniejących do dziś budynków mieści się szkoła.
W Ruszkowie znajduje się kościół parafialny p.w. Św. Stanisława z XVIII wieku.
W Jacentowie znajduje się zespół pałacowo-parkowy z początku XX wieku (obecnie motel ”Magnat”).
W Małoszycach urodził się światowej sławy pisarz XX wieku Witold Gombrowicz. Dworek, w którym urodził się pisarz rozebrano i przewieziono do Krzczonowic, gdzie zamieniono go na szkołę. Pomnik Witolda Gombrowicza autorstwa Gustawa Hadyny znajduje się w Opatowie.
Opatowszczyzna jest także wielką atrakcją geologiczną. Liczne, wspaniałe wąwozy lessowe są częścią krajobrazu Ziemi Opatowskiej. Na przykład w Wąworkowie koło Opatowa te głębokie wąwozy odsłaniają podłoże skalne sprzed 600 mln lat. Większość obszaru powiatu nadaje się doskonale do uprawiania turystyki – rajdów pieszych i rowerowych.
