Kontrole te mają na celu zapewnienie zgodności działań starostwa z przepisami prawa, efektywne zarządzanie publicznymi środkami oraz ochronę interesów społecznych.
Kontrole nad starostwami czy organem, jakim jest starosta w Polsce realizowane są przez organy zewnętrzne i opierają się na regulacjach ustawowych, obejmując kilka kluczowych obszarów. Oto najważniejsze informacje:
Podstawa prawna kontroli nad działalnością starostw powiatowych i starostów wynika najczęsciej z przepisów takich ustaw jak:
- ustawa o samorządzie powiatowym,
- ustawa o finansach publicznych,
- ustawa o pracownikach samorządowych,
- inne przepisy szczególne, np. dotyczące ochrony środowiska, czy nadzoru budowlanego.
Rodzaje kontroli, w tym miejscu możemy wskazać:
- kontrolę legalności, która odbywa się przez wojewodę, sprawującego nadzór nad działalnością starosty pod kątem zgodności z prawem. Może unieważnić uchwały lub zarządzenia, jeśli uzna je za sprzeczne z przepisami prawa. Drugim organem kontrolnym jest Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO), która kontroluje zgodność działań starostwa z przepisami dotyczącymi gospodarki finansowej, w tym uchwały budżetowe i ich realizację.
- kontrolę finansową realizowaną w większości przez RIO, która analizuje realizację budżetu i zarządzanie finansami publicznymi, w tym zasadność wydatków i zgodność z planem finansowym. Ponadto działania te podejmuje również Najwyższa Izba Kontroli (NIK), która prowadzi kontrolę w zakresie gospodarowania mieniem publicznym, przestrzegania prawa i efektywności działania. NIK kontroluje również programy finansowane ze środków unijnych.
- kontrolę specjalistyczną przeprowadzaną przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP) – bada przestrzeganie przepisów prawa pracy w starostwie, Inspekcję Ochrony Środowiska – kontroluje działania starostwa w zakresie ochrony środowiska, Inspekcję Transportu Drogowego – w zakresie nadzoru nad zadaniami z obszaru transportu.
- kontrolę projektową, programową i tematyczną wykonywana przez podmioty przyznające dotację, organy centralne, które mogą prowadzić kontrole związane z realizacją określonych programów, np. Ministerstwo Infrastruktury w przypadku inwestycji drogowych czy Ministerstwo Zdrowia przy zadaniach ochrony zdrowia.
Zakres i metody kontroli, wyróżnić możemy:
- planowaną kontrolę – realizowaną według rocznego harmonogramu, np. przez NIK czy RIO,
- doraźną kontrolę – podejmowaną w przypadku zgłoszeń, skarg lub podejrzenia nieprawidłowości,
- analizę dokumentów – uchwał, decyzji administracyjnych, sprawozdań finansowych,
- kontrolę w terenie – obejmującą wizytacje inwestycji, instytucji podlegających starostwu lub bezpośrednie działania.
Uprawnienia kontrolujących, które mają prawo:
- wglądu w dokumenty i dane starostwa,
- przeprowadzania rozmów z pracownikami i starostą,
- sporządzania protokołów i zaleceń pokontrolnych.
Skutki kontroli, rozróżnić tutaj możemy:
- wydanie zaleceń pokontrolnych – organy takie jak RIO czy NIK mogą zobowiązać starostwo do poprawy wykrytych uchybień,
- wstrzymanie uchwał – wojewoda może wstrzymać wykonanie uchwały lub zarządzenia starosty,
- nałożenie kary finansowe lub administracyjne – np. w przypadku naruszenia prawa finansowego.
